Devrik rejim yetkililerinin, 2011'de başlayan iç savaş boyunca sivillere karşı kimyasal silah kullanımından sistematik işkence ve zorla yerinden etmeye kadar birçok alanda insanlığa karşı işlediği suçlar, Birleşmiş Milletler (BM) ile diğer farklı kuruluşların raporlarında geniş yer buldu.
Ancak bu suçlular, bugüne kadar BM Güvenlik Konseyinde (BMGK) Rusya ve Çin'in vetolarıyla işledikleri suçların hesabını yargı önünde vermekten kaçtı.
Suriye'de 61 yıllık Baas rejiminin devrilmesi, insan hakları ihlallerine dair daha fazla kanıtın gün yüzüne çıkmasına vesile oldu. Bu deliller, işlenen suçları planlayan ve uygulayan isimlerin yargılanması sürecinde önemli rol oynayacak.
AA muhabiri, açık kaynaklardaki bilgi doğrultusunda bir dönem rejimin üst düzey güvenlik birimlerinde görev yapmış ve savaş suçlarına karışmış bazı isimleri derledi.
Suriye'deki vahşetin mimarı Beşşar Esed
Dönemin lideri olarak barışçıl gösteriler ve muhalif sesleri bastırırken şiddete başvurması, kimyasal silah kullanımına onay vermesi ve emrindeki rejim güçlerini işkence gibi yöntemlere yönlendirmesindeki rolü, Beşşar Esed'i ülkedeki insan hakları ihlallerinin merkezine koyuyor.
Devrik lider, 2011'de "daha özgür ve demokratik Suriye" talebiyle gösteri düzenleyenleri "terörist" olarak nitelendirerek halk hareketlerini bastırmak için güvenlik güçlerini harekete geçirdi.
Bunun sonucunda patlak veren iç savaş boyunca Esed, yüz binlerce Suriyelinin hayatını kaybetmesine, işkence görmesine, milyonlarca kişinin yerinden edilmesine ve komşu ülkelere sığınmasına neden oldu.
Sivillere yönelik hak ihlallerini belgeleyen Suriye İnsan Hakları Ağının (SNHR) verilerine göre, devrilmeden önceki son 12 yılda rejim, muhaliflerin kontrolündeki yerleşim yerlerine 217 kez kimyasal silah saldırısı düzenledi.
İlk olarak Aralık 2012'de Humus ilinin El-Beyyada Mahallesi'nde gerçekleştirilen saldırılarda 214'ü çocuk 1514 kişi hayatını kaybetti, 11 bin kişi yaralandı. Ağustos 2013'te de başkent Şam'ın Doğu Guta bölgesinde klor ve sarin gazı içeren kimyasal silah saldırılarında 1400'ün üzerinde sivil yaşamını yitirdi.
Ülkedeki binlerce sivil kimyasal silahların yanı sıra yüz binlercesi de varil, vakum, misket, sığınak delici bombalar ve havan toplarıyla yaşamını yitirdi.
Esed, "Suriye Silahlı Kuvvetleri Başkomutanı" sıfatıyla muhaliflerin kontrolündeki sivil yerleşimlere yönelik varil bombalarının kullanıldığı hava saldırılarını koordine ettiği için yaşanan insanlık trajedisinin mimarı konumunda.
SNHR raporuna göre, Esed rejimine bağlı hava kuvvetleri, Temmuz 2012'den bu yana yerleşim bölgelerinde 81 bin 916 kez varil bombası kullanarak 1821'i çocuk 11 bin 87 sivilin ölümüne yol açtı.
"Kuşatma ve infaz" tümeninin komutanı Mahir Esed
Suriye'de işlenen suçların talimatının kimler tarafından verildiği ve devrik rejim güçlerinin bunları işlerken nasıl bir emir-komuta zincirini takip ettikleri merak konusu. Beşşar Esed'in kardeşi ve rejim ordusu generallerinden Mahir Esed, bu zincirin tepesinde bulunan kilit isimlerden biri olarak ön plana çıkıyor.
Rejimin askeri ve istihbarat mekanizmasının üst düzey yetkililerinden Mahir Esed, ayrım gözetmeyen bombalamalar ve sivil yerleşim yerlerinde ağır silahların kullanıldığı askeri operasyonları yürütmekle suçlanıyor.
Avrupa merkezli bir grup sivil toplum kuruluşunun Doğu Guta ve Han Şeyhun bölgelerindeki kimyasal silah saldırılarına ilişkin binlerce sayfalık raporunda işlenen bu suçların emrini Mahir Esed'in verdiği belirtiliyor.
Mahir Esed'in komutasındaki Dördüncü Tümen, iç savaş boyunca Suriye genelindeki kuşatmalar, bombardıman ve saldırılarda büyük rol oynadı, Doğu Guta gibi bölgeleri abluka altına alarak binlerce kişinin açlık ve tıbbi bakım eksikliğinden ölmesine neden oldu.
Aynı zamanda Mahir Esed'in, "captagon" adlı yasa dışı uyuşturucunun üretim ve kaçakçılık ağının başında olduğu, bu maddeleri büyük ölçüde Lübnan üzerinden bölge ülkeleri ve dünyaya sevk ettiği de biliniyor.
Ali Memluk, rejimin baskıcı politikalarının simge isimlerinden
Beşşar Esed'in sağ kolu olarak bilinen ve devrik rejimin Ulusal Güvenlik Konseyi Başkanlığını yapan Ali Memluk, ülkedeki insan hakları ihlalleri, savaş suçları ve işkence uygulamalarının merkezinde yer aldı.
Uluslararası raporlarda Memluk'un liderliğindeki istihbarat ve güvenlik mekanizmalarının, sivillere yönelik insanlık suçlarından sorumlu olduğu belirtiliyor.
Rejimin göstericiler, gazeteciler, aktivistler ve yardım çalışanlarına yönelik sistematik baskı ve işkencelerini yöneten Memluk'un liderliğindeki güvenlik birimleri, alıkonulan kişilere fiziksel, cinsel ve psikolojik şiddet uyguladı.
Binlerce kişi, rejimin hapishanelerinde işkence veya insanlık dışı koşullar nedeniyle hayatını kaybetti.
Memluk, Avrupa Birliği (AB) ve ABD tarafından insan hakları ihlalleri ve savaş suçları nedeniyle yaptırım listesine alınırken 2018'de Fransa'da "işkence ve ölümle sonuçlanan insan hakları ihlalleri" suçlamasıyla hakkında tutuklama emri çıkarıldı.
Cemil Hasan, hapishanelerde tutulanlara işkenceyle suçlanıyor
Devrik rejimin Hava Kuvvetleri İstihbarat Dairesinin eski başkanı Cemil Hasan, rejim döneminde geniş çaplı insan hakları ihlalleri ve savaş suçlarını organize etmekle suçlanıyor.
Hasan'ın görev süresi, rejimin muhalefeti bastırdığı dönemde işlenen işkence, yargısız infazlar ve kitlesel gözaltılar ile anılıyor.
Şam'da bulunan Mezze Askeri Havaalanı'ndaki gözaltı tesislerini denetleyen ve buradaki operasyonları yürüten Hasan, 2012 ile 2019 yılları arasında rejim karşıtlarına yardım ettikleri veya onları desteklediklerinden şüphelenilen kişileri belirleyerek işkence yaptı.
ABD Adalet Bakanlığının aralık ayının başında paylaştığı iddianamede Hasan, "savaş suçu işlemekle" itham edildi. İddianamede, Hasan'ın "mahkumları bileklerinden tavana asarak asitle yaktığı, tutuklulara işkence görenlerin çığlığını dinlettiği ve mahkumları cesetlerle aynı hücrede kalmaya zorladığı" kaydedildi.
Atıf Necib, Dera'daki protestoların bastırılmasında rol oynadı
Beşşar Esed'in kuzeni ve çöken rejimin Dera'daki Siyasi Güvenlik Müdürlüğünün eski başkanı Atıf Necib, 2011'deki barışçıl gösterilerin bastırılmasında rol aldı.
Dera'da rejim karşıtı sloganlar yazan çocukların gözaltına alınıp işkence görmesine tepki amaçlı başlayan protestolar, Necib'in talimatları doğrultusunda orantısız şiddetle bastırıldı. Güvenlik güçleri, protesto yürüyüşlerine gerçek mermilerle müdahale ederken gözaltına aldıkları sivillere işkence uyguladı.
Necib, Dera halkını toplu cezalandırma politikalarıyla hedef alarak bölgedeki su, gıda ve tıbbi yardımlara erişimi engelledi.
Binlerce kişinin isminin geçtiği listeler
SNHR, 14 yıl boyunca devrik Esed rejiminin işlediği suçlara ve sorumlularına detaylıca yer veren kapsamlı veri tabanı oluşturdu.
Veri tabanında bu suçlardan sorumlu bulunan veya bu eylemlerle bağlantısı tespit edilen 16 bin 200 ismin olduğu belirtilirken listede eski rejimin askeri ve güvenlik güçlerinden 6 bin 724 kişi, rejimin milis gücü Şebbihalar ile diğer rejim yanlısı gruplardan da 9 bin 476 kişi yer aldı.
"Pro-Justice" grubu tarafından 2019'da yayımlanan "Kara Liste" adlı çalışmada Suriye Muhalif ve Devrimci Güçler Ulusal Koalisyonunun (SMDK) Uluslararası Ceza Mahkemesine sunduğu savaş suçluları listesinde ve farklı kaynaklarda elde edilen isimlerin bazıları şöyle:
"Rejim lideri ve Suriye Silahlı Kuvvetleri Başkomutanı Beşşar Esed,
Korgeneral Fehd Casim el-Freyc,
Korgeneral Ali Abdullah Eyyüb,
Korgeneral Muhammed Mahmud Mahla,
Korgeneral Bassam Haydar,
Korgeneral Adnan Cemil İsmail,
Korgeneral Hasan Muhammed Muhammed,
Korgeneral Bessam Mirhaj el-Hasan,
Tümgeneral Mahir Esed,
Tümgeneral Cemal Muhammed Yunus,
Tümgeneral Refik Mahmud Şihadeh,
Tümgeneral Vecih Yahya Mahmud,
Tümgeneral Edip Nemr Selame,
Tümgeneral Ali Memluk,
Tümgeneral Hassan Mirhac Mirhac,
Tümgeneral Zuheyr el-Esad,
Tümgeneral Muhammed Rahmun,
Tümgeneral Muhammed el-Şaar,
Tümgeneral Vasil Halid el-Samir el-Avayd,
Tümgüneral Salim Harba,
Tümgeneral Cemil el-Hasan,
Tümgeneral Muhammed Dib Zeytun,
Tümgeneral Husam Luka,
Tümgeneral Nasır el-Ali,
Tümgenera Abdulfettah Suleyman Kudsiye,
Tümgeneral Nasır Dib,
Tümgeneral Zaid Salih,
Tümgeneral Gassan İsmail,
Tümgeneral Ramadan Muhammed el-Ramadan,
Tümgeneral Muvaffak Muhammed Asaad,
Tümgeneral Avs Ali Aslan,
Tümgeneral Şevki Yusuf,
Tümgeneral Cevdet Salibi Mavas,
Tümgeneral Muhammed İbrahim Kaddur,
Tümgeneral Kifah Milhim,
Tümgeneral Nazih Hassun,
Tümgeneral Tevfik Yunus,
Tümgeneral Ali Vannus,
Tümgeneral Riyad Habib Abbas,
Tümgeneral Ahmed Muhammed Ballul,
Tümgeneral Gassan Halil,
Tümgeneral Cuma Muhammed el-Casim,
Tümgeneral Malik Hassan,
Tümgeneral Fuad Ahmed Hamuda,
Tümgeneral Hikmet Musa Salman,
Tümgeneral Ekrem Muhammed,
Tümgeneral Ali Muhammed Ganim,
Tümgeneral Muhammed Ali Subuh,
Tümgeneral Badi Süleyman Mualla,
Tümgeneral Saci Derviş,
Tümgeneral Hassan Ali,
Tümgeneral İmad Naffuri,
Tuğgeneral Cevdet el-Ahmed,
Tuğgeneral Hafız Muhammed Mahluf,
Tuğgeneral Abdulselam Fecir Mahmud,
Tuğgeneral Suheyl el-Hasan,
Tuğgeneral Salih el-Abdullah,
Tuğgeneral Salih el-Abdullah,
Tuğgeneral Fayiz Beddur,
Tuğgeneral Cevdet İbrahim Safi,
Tuğgeneral Kusey İbrahim Mihub,
Tuğgeneral Sayil Es’ad Davud,
Tuğgeneral Luey el-Ali,
Tuğgeneral Mazin el-Kanj,
Tuğgeneral Malik Alya,
Tuğgeneral Muhamemd Zamrini,
Tuğgeneral Vefik Nasr,
Tuğgeneral Mufid Vardah,
Tuğgeneral Yasin Ahmed Dahi,
Tuğgeneral Gassan Bilal,
Tuğgeneral Gassan Haddad,
Tuğgeneral Muhammed Haluf,
Tuğgeneral Şefik Massa,
Tuğgeneral Naufal el-Huseyn,
Tuğgeneral Eksam Mahmud,
Tuğgeneral İbrahim al-Wairi,
Tuğgeneral İyad İskender Mandu,
Tuğgeneral Süleyman el-Tinavi,
Tuğgeneral Adnan el-Ahmad,
Tuğgeneral Muhamed Yusuf al-Hasuri,
Tuğgeneral Malik Ali Habib,
Albay Salih Sakr,
Albay Sakr Rüstüm,
Albay Nizar Fandi,
Albay Gayas Dalla,
Yarbay Dureyd İsmail Avad,
Yarbay Firas Gassan Jazaa,
Mühendis Muhammed Ahmed el-Said,
Fadi al-Mallah,
Ali al-Shali,
Musib Nimr Selameh,
Tuğgeneral Abdullatif el-Fehd. Hama Askeri İstihbarat Başkanı,
Tuğgeneral Abdulhamid İdris Hama Askeri İstihbaratı,
Tuğgeneral Hafız Cebbur 34. Tugay Komutanı,
Tuğgeneral Ali El-Hüseyin 47. Tugay Komutanı,
Tümgeneral Muhammed Semmur,
Tümgeneral Zuheyr el-Hamed,
Tümgeneral Cuma el-Ahmed,
Tümgeneral Ali Yunus,
Tümgeneral Berakat Berekat,
Tümgeneral Mürşid Dahir,
Tümgeneral Feysal Munir,
Tümgeneral Selim Berekat,
Tümgeneral Ahmed el-Ukde,
Tümgeneral Ali Es’ad,
Tümgeneral Salah el-Ali,
Tümgeneral Ahmed Cemil İbrahim,
Tümgeneral Ali Durgam,
Tümgeneral Muhammed Hayr Bek,
Tuğgeneral Atıf Necib,
Tuğgeneral Hail el-Esed,
Tuğgeneral Abdülselam,
Tuğgeneral Şeyh Cabir Hirfan,
Tuğgeneral Sair el-Omar,
Tuğgeneral Suheyl Ramazan,
Tuğgeneral Salah Hallum,
Tuğgeneral Heysem Berekat,
Tuğgeneral İyad Mahmud,
Tuğgeneral Ala Saud,
Tuğgeneral Nebih Rabi,
Tuğgeneral Şefik Feyaz Dib,
Tuğgeneral Münir Celud,
Tuğgeneral Muhammed Haluf,
Tuğgeneral Hızır el-Hüseyin,
Tuğgeneral Taha Taha,
Tuğgeneral Zülhimme Şaliş,
Tuğgeneral Adnan Asi,
Tuğgeneral Adnan Ahmed,
Tuğgeneral Suheyl Davud,
Tuğgeneral Bedi el-Ali,
Tuğgeneral Hakim Muhammed Kencu Hasan,
Tuğgeneral Musa Hasan,
Tuğgeneral Riyad Abbas,
Tuğgeneral Muhammed Receb,
Tuğgeneral Habib Safya,
Tuğgeneral Edib Semander,
Tuğgeneral Ali Hüseyin,
Tuğgeneral Ali Nadir,
Tuğgeneral Cemal Abbas,
Albay Semir Nizam,
Albay Edib Kannu,
Albay Gassan Nasur,
Albay Halil Molla,
Albay Malik el-Hadi,
Albay Temam Dib,
Albay Ali Selim,
Albay Temim İsa el-Ahmed,
Albay Muhammed el-Abdullah,
Albay Mecid el-Abdullah,
Yarbay Kinan Muhammed Galiyeh,
Yarbay Ahmed Abdulhamid,
Yarbay Halid el-Hatib,
Yarbay Samir el-Beridi,
Yarbay Emced Abbas,
Yüzbaşı Samir Abbas Dib,
Yarbay Adnan Riyad el-Şami."
